Dr. Mark van Ostaijen: Wij zijn Ons, een kleine sociologie van grote denkers Van Ostaijen is gepromoveerd bestuurssocioloog. Hij waardeert het dat mensen op een mooie vrijdagmiddag naar zijn lezing komen. Hij wil ons iets meegeven, via onder meer sociologische verbeelding, want daardoor kan de alledaagse werkelijkheid verrassend inzichtelijk worden.
Twee voorbeelden van hoe weinig interesse er momenteel in het vakgebied sociologie is. – In boekhandel (Donner) in Rotterdam vraagt hij naar sociologische boeken: niets, er is zelfs geen plankje met sociologische werken. – Kop in de Volkskrant: “Waarom we van zelfdoding een karikatuur maken, zeker als het een bekend persoon betreft.” Maar juist de socioloog Durkheim schreef als eerste wetenschapper in 1897: “Suïcide”. Is zelfdoding dus een individueel probleem?
Algemeen is aanvaard dat suïcide van psychologische en psychiatrische orde is. Maar, zelfdoding is juist een sociaal probleem, gezien het grote aantal betrokkenen in zo’n situatie. Zo ver zijn de psychologische en psychiatrische benaderingen doorgevoerd dat je van psychologisme kunt spreken. Het dilemma van deze tijd voor sociologie en sociologische problemen is de leidraad in deze lezing. “Red de sociologie van haar maatschappelijke ondergang!” staat op een dia. – Het aantal ingeschreven studenten sociologie in 1965 is zo’n 700 en zakt 7 jaar later tot 250, terwijl het aantal ingeschreven studenten psychologie in 1965 even groot is, maar 7 laar later gestegen tot 2300. Die lijnen zetten nog steeds door. Dadelijk zijn er te weinig sociologen, om het vak te doceren. – Het tijdschrift Psychologie Magazine heeft een oplage van 120.000 exemplaren, veel meer dan menig ander tijdschrift. En, er bestaat een Sociologie Magazine. Wisten wij dat? Waarom staat wel psychologie in de belangstelling bij de media en niet sociologie. Sociologie gaat over ons. Wij zijn onze relaties. Desondanks doet het collectieve er steeds minder toe. Het gaat om YOLO: you only live once! Vanuit zijn idee dat waarderationaliteit moet prevaleren boven functionele rationaliteit belicht Van Ostaijen die visie met een aantal voorbeelden.
1 Deze bijeenkomst: een zaal, iemand die wat aan een aantal luisteraars komt vertellen, zo creëer je, samen, een lezing.
2 De Swaan vroeg zich af “Wat gebeurt er achter een verlicht raam” in een bepaalde film. Daarnaar kun je alleen maar raden, daarvoor is verbeelding nodig. Daarom heeft Van Ostaijen zijn boek Wij zijn Ons geschreven.
De aanwezigen krijgen de keuze tussen het uitwerken van twee onderwerpen: “burn out” en “#metoo” De meesten kiezen voor het onderwerp: burn out Mark herinnert zich de (katholieke) uitvaartmis van zijn overleden grootvader: rouwkleding, wierook, plechtstatig gezang, preek. 20 jaar later is de crematie van de overleden moeder van een vriend: vrolijke muziek, kleurige kleding, lekker eten, het leven van deze vrouw ‘vieren’. Wat een verschil tussen toen en nu. Wat is er gebeurd? De collectieve, oude regels en gewoonten zijn verschoven naar nieuwe, individuele, wensen. Rouwverwerking is gemoderniseerd. Wie wij zijn en wat we doen, kun je beter begrijpen als sociaal gedrag, niet als individuele handeling. Functionele rationaliteit is het kenmerk van modernisering. Na en door de vrijheidsstrijd van loskomen van decennialang ingesleten waarden en normen. Maar, langzamerhand is het moderne leven een doel op zichzelf, idem geld. Er is geen verbinding meer met God, maar met WiFi. Jongeren kunnen zich niet meer achter regels en wetten verschuilen, maar worden gedwongen eigen keuzes te maken. Er ligt een grote druk op hen als individu. Juist dat levert verplichting tot succes hebben (en houden!) op en de keerzijde ervan? Stress! Consequentie: burn out. Burn out is dus een sociaal verschijnsel, geen psychologisch! Er is nog tijd voor het tweede onderwerp: #metoo Idem vanuit sociologische benadering. Normoverschrijdend gedrag kwam en komt overal in alle maatschappelijke sectoren voor. Maar is nu een uitvloeisel van onze moderne cultuur: gericht op scoren, targets, zichtbaar zijn en output. Volgens Max Weber (1864-1920) overwoekert de functionele rationaliteit de waarderationaliteit. Daarom moet er een tegenkracht worden georganiseerd. Alleen door tegenkracht kan iedere bestuurder, advocaat of wetenschapper ter verantwoordingen worden geroepen.
Algehele conclusie Van Ostaijen hoopt dat we hebben begrepen dat er ook een sociologische benadering nodig is: zowel publiekssociologie als psychologie. Sociologie moet weer in het publieke debat komen. Ideeën te over, om daaraan te werken: sociologische dagen, sociologische stadswandelingen. De kern van het vak nu: het uitdragen van die sociologische missie. Maar, sociologie is niet voor bange mensen! Een paar vragen en antwoorden Een voorbeeld: de meeste scholieren van 5/6 VO hebben er geen notie van dat er een studie sociologie bestaat. Een aanwezige, jonge, ervaringsdeskundige, psychologe en ook sociaal psychologe, beaamt die ervaring. Eerder wist ze niet dat sociologie een vak is, inderdaad, nooit op het VO van sociologie gehoord. Twee aanwezigen weten te melden dat sociologen niet het vak Maatschappijleer mochten geven, wel economen etc. Geen wonder: onbekend maakt onbemind. Reactie: Paul Snabel is in de weer met het nieuwe schoolvak Maatschappijwetenschap. Wat is het werkveld van een socioloog? Wat kun je ermee worden? Voor academisch niveau met instrumentele kennis: onderzoeker en met reflexieve kennis criticus. Voor buiten academisch niveau: met instrumentele kennis beleidsmedewerker en met met reflexieve kennis maatschappelijk werker in de publieke sector. Er is nu veel geld en dus werk voor projecten voor nieuwkomers etc. 45 jaar geleden was sociologie booming, er waren veel te veel sociologen, dus ontstond er grote werkloosheid onder hen. Dat geldt nu voor psychologen, helaas. Waar haal je geld voor sociologie vandaan? Voor sterrenkunde, psychologie, natuurkunde is er genoeg. Dus: wat is de blijde boodschap van de sociologie? Sociologie is niet alleen kritisch! Wat is het onderzoeksgebied en -doel van de sociologie? Wat is de impact van de sociologie, nu? Antwoord: “Wat is de juiste vraag? Die vraag is vaak belangrijker dan het juiste antwoord.”
m.vanostaijen@uvt.nl
Zie ook: Binnenlandsbestuur
Mooi mee te maken dat wij ouderen deze jonge en enthousiaste wetenschapper zo graag ideeën willen aanreiken, om de sociologie uit het slop te halen. Overigens, ik vind Wij zijn Ons een heerlijk helder en eerlijk boek over sociologie met anekdotes uit zijn eigen leven.
Cocky Verweij – den Ouden, Publicatieswant daardoor kan de alledaagse werkelijkheid verrassend inzichtelijk worden.
Non scholae Sed Vitae discimus - Verening Vrienden Seniorenacademie HOVO Brabant.